Leerlingen motiveren – Deel 3: Competentie
Situatieschets 1:
‘Ik kan het niet, dit is zo ontzettend veel. Het is onmogelijk om dit te begrijpen!’
- *Haalt een onvoldoende*
‘Zie je wel, ik kan dit niet. Ik ga hier ook niet meer mijn best voor doen want ik begrijp het toch niet.’
- *Haalt slechte cijfers voor dit vak*
Situatieschets 2:
‘Ik heb echt hard gewerkt voor deze toets, ik denk dat het wel moet lukken. Ik begrijp de stof dus ik ga proberen dit op de toets te laten zien.’
- *Haalt een voldoende*
‘Zie je wel, ik begrijp het gewoon! Voor de volgende toets ga ik het ook zo aanpakken en dan lukt het nog een keer!’
- *Haalt goede cijfers voor dit vak*
Wat is het verschil in deze twee situatieschetsen? De ene leerling heeft geen geloof in zijn eigen kunnen waardoor hij een slecht cijfer haalt voor de toets en in een vicieuze cirkel terecht komt. De tweede leerling heeft wel geloof in zijn eigen kunnen en werkt hard zodat hij met vertrouwen de toets ingaat. Deze leerling kan dit voortzetten en blijft goede cijfers halen.
In het derde deel van deze driedelige blog ga ik het hebben over competentie. Competentie is de mate waarin een leerling kan vertrouwen op zijn eigen kunnen en hij hierdoor de gewenste resultaten behaalt. Daarvoor is doorzettingsvermogen nodig. Wanneer de eerste succeservaring is behaald, krijgt de leerling meer vertrouwen in zijn eigen kunnen en zal hij positieve gevoelens ervaren (Ros, Castelijns, & Verbeeck, 2014; Zimbardo, Johnson, & McCann, 2017). Er ontstaat een versterkend effect. Andersom geldt dat, wanneer een leerling de stof van een vak moeilijk vindt en hij keer op keer een slecht cijfer haalt, dit ervoor kan zorgen dat een leerling negatieve gevoelens ontwikkelt voor dit vak. Hierdoor neemt de motivatie eveneens af (zie situatieschetsen hierboven). Wanneer een leerling hoge verwachtingen heeft en deze kan waarmaken door succeservaringen, gaat de leerling in zichzelf geloven en dit gedrag voortzetten. Wanneer een leerling denkt het niet te kunnen en lage verwachtingen heeft, zal deze leerling vaker te maken hebben met negatieve leerervaringen en slechtere prestaties. Hierdoor daalt het geloof in het eigen kunnen nog meer en blijft de leerling slechte prestaties leveren. Dit wordt de ‘selffulfilling prophecy’ genoemd (Dijkstra, 2014; Zimbardo, Johnson, & McCann, 2017).
Wat kan het onderwijs doen om de competentie te vergroten?
Het gevoel van competentie kan vergroot worden doordat een docent hoge en realistische verwachtingen uitspreekt. Dit wordt het ‘pygmalion-effect’ genoemd (Dijkstra, 2014). De docent spreekt hoge verwachtingen uit, waarvan de docent het idee heeft dat de leerling dit kan, waardoor de leerling zal proberen aan deze verwachtingen te voldoen. De leerling heeft dan het gevoel dat hij competent genoeg is een leeractiviteit succesvol af te ronden, waardoor de leerling met meer vertrouwen aan de activiteit zal beginnen. In de meeste gevallen zorgt het pygmalion-effect voor betere leerprestaties (Boser, Wilhelm, & Hanna, 2014). Hierdoor wordt de verwachting van de docent waargemaakt. Bij een volgende taak zal de leerling meer geloof hebben in het eigen kunnen waardoor de taak succesvol wordt afgerond. Op het moment dat de leerling hoge verwachtingen van zichzelf heeft en deze kan waarmaken, is dit de ‘selffulfilling prophecy’ (Dijkstra, 2014; Zimbardo, Johnson, & McCann, 2017).
Hoe probeer ik dit te realiseren?
Vertrouwen, vertrouwen, vertrouwen. Soms is zeggen dat een leerling het kan al genoeg. Maar in sommige gevallen moet ik ook de leerling het idee laten krijgen dat ze vertrouwen mogen hebben in hun eigen kunnen. Hoe doe ik dit? Een leerling komt bijvoorbeeld met een vraag over wiskunde, in plaats van het antwoord te geven stel ik een wedervraag aan de leerling. Zo gaat de leerling net een stapje terug waardoor het denkproces weer opnieuw gestart wordt. Negen van de tien keer weet de leerling vervolgens ook het antwoord op zijn vraag en is hij er dus zelf achter gekomen. Ik hoop dat in het vervolg de leerling zelf een stapje terug denkt en zelf het antwoord op zijn vraag weet. Op deze manier kan de selffulfilling prophecy ontstaan.
Geschreven door: Dominique Israël